Евробиримдиктин рыногу Кыргызстандын экспортчулары үчүн өтө келечектүү эмес

Кыргызстан "Преференциялардын жалпы системасы+" (ПЖС+) макамын алганына жети жыл болду. Бул убакыттын ичинде өлкө бул статусун тынымсыз узартып келет. Бирок, ПЖС+ көпчүлүк күткөндөй кыргызстандык экспортчулар үчүн сыйкырдуу таблетка болуп кеткен жок. Төмөндө кыргыз ишкерлери эмне үчүн европалык жеңилдиктерди пайдаланууга шашылбай жатканын эксперттер билдиришти.

2016-жылдын 27-январында Евробиримдиктин комиссиясынын Кыргызстанга ПЖС+ схемасын колдонуучу статусун берүү боюнча чечими күчүнө кирди, анын максаты – Кыргызстандын товарларын ЕБ өлкөлөрүнө экспорттоого көмөктөшүү болгон.

ПЖС+ 508 миллиондон ашык калкы бар Евробиримдиктин 28 өлкөсүнүн рыногуна жеңилдетилген шарттарда жана 6200 товардык позицияга бажы жеңилдиктерин киргизүү мүмкүнчүлүгүн берет. 2016-жылга чейин Кыргызстан Евробиримдиктин стандарттык преференцияларына ээ болгон (ПЖС+ программасы боюнча).

Кыргызстан ПЖС+ макамын кантип колдонууда?

Улутстаткомдун маалыматына ылайык, үстүбүздөгү жылдын январь-март айларында Кыргызстандын тышкы жана өз ара товар жүгүртүү көлөмү 2.7 млрд долларды түзсө, анын ичинен Кыргызстандын Европага экспорту болгону 54.3 миң долларга гана жеткен. Баарынан көбүрөөк Кыргызстандын товарлары Германия, Венгрия жана Чехияга жеткирилет. Тизмеде Улуу Британия да бар, бирок Евробиримдиктен чыккандан кийин ал өзүнүн өнүгүп келе жаткан өлкөлөрдүн соода схемасын (DCTS) түзүп, ага Кыргызстан да катышып келет.

"Биз ПЖС+ мүмкүнчүлүктөрүн жетиштүү пайдалана албай жатабыз. Маселен, былтыр бул макамдан пайдаланып Кыргызстан 5 млн доллардан ашык товар экспорттогон. Алар негизинен жаңгак, бал, кол өнөрчүлүк сыяктуу товарлар болгон", – дейт Эл аралык ишкерлер кеңешинин аткаруучу директору Аскар Сыдыков.

Бул сөздөргө жана көрсөткүчтөргө таянып, кыргызстандык ишкерлер ПЖС+ берген мүмкүнчүлүктөрдү толук пайдалана алган жок деген тыянак чыгарууга болот.

Кыргызстан менен Евробиримдиктин ортосундагы соода потенциалын ишке ашырууга эмне тоскоол болууда?

Соода саясаты, экспортту өнүктүрүү, сооданы жеңилдетүү жана жеке секторду өнүктүрүү боюнча эксперт Урмат Такиров кыргызстандык экспортерлордун Евробиримдиктин рынокторуна кире албай жаткандыгынын бир нече себептерин санап өттү.

«Кыргызстан деңизге чыга албаган өлкө экенин түшүнүшүбүз керек. Дүйнөлүк сооданын көбү деңиз аркылуу жүргүзүлөт жана бул өлкөлөр менен соода жүргүзүүдөгү эң арзан логистикалык ыкма болуп эсептелет. Биздин аймак деңизге чыга албагандыктан, логистикалык чыгымдар өтө кымбат. Бизде жеткирүүнүн эң арзан жолу – темир жол же автомобиль. Аба транспорту – бул соода үчүн кымбат жана туруксуз транспорт», — деп белгиледи Урмат Такиров.

Мындан тышкары, кыргызстандык экспортерлор төмөнкүдөй көйгөйлөргө туш болушат:

Сертификациядагы көйгөйлөр. ПЖС+ статусу экспорттоочуларды сертификациядан өтүү милдетинен бошотпойт. Сертификациянын болжолдуу баасы Урмат Такировдун айтымында, 10-20 миң долларды түзөт, бул өндүрүүчүлөр үчүн кымбат «ырахат» катары бааланат. Ошондой эле, ХАССП (Hazard Analysis and Critical Control Point) системасы тамак-аштын булгануусунан коргоого багытталган жогорку деңгээлдеги сактык чараларын дайыма кармап турууну талап кылат. Бул да арзан эмес жана жергиликтүү өндүрүүчүлөр үчүн адаттан тыш нерсе.
Лабораториялардын жетишсиздиги. Кээ бир өндүрүшчүлөр Казакстандын же Өзбекстандын лабораторияларына кайрылууга аргасыз болушууда жана бул ишти жана экспортту кыйындатат.
Продукциянын чакан партиялары. Аскар Сыдыковдун айтымында, КРнын өндүрүүчүлөрү азырынча товарларды ири партияларда чыгара алышпайт.
Төмөн сапаттагы товарлар. Кыргызстанда өндүрүлгөн айыл чарба продукциясынын көбү экологиялык жактан таза эмес. Практика көрсөткөндөй, жергиликтүү айыл чарба өндүрүүчүлөрү күмөндүү сапаттагы үрөндөрдү, жер семирткичтерди жана келип чыгышы белгисиз гербициддерди көп колдонушат. Республиканын айыл чарбасынын бир кыйла бөлүгүн продукциясынын сапаты туруксуз болгон майда продукция түзөт. Кыргызстанда ири айыл чарбалары дээрлик жок.
Маалыматтын жетишсиздиги. Сапаты жана көлөмү боюнча талаптарды аз гана ишкерлер билишет. Ошондой эле, Евробиримдиктин базары менен көптөрдүн байланышы жок, бул Европа рыногуна чыгууну кыйындатат.
Евробиримдиктин катуу стандарттары, аларга Кыргызстандын продукциясы туура келе бербейт.

Ишкерлерге Евробиримдиктин рыногуна кирүү үчүн эмнелерди кылыш керек?

Учурда кыргызстандык экспортчуларга ЕБ өлкөлөрүнүн рынокторун тыкыр маркетингдик изилдөө жетишпейт. Өнүмдөрдү туш келди жөнөтө турган болсоң, акчаңды жоготооруң анык. Ал эми сапаттуу рыноктук изилдөө кымбат турат.

Лабораториялардын жетишсиздиги жана логистикадагы көйгөйлөр кыргыз экспортуна бардык багыттар боюнча жолтоо болуп келет. Адистер, кредиттер жана кадимки лизинг программасы жетишпейт.

Ошондой эле, жергиликтүү экономикага инвестиция сала турган чет элдик ишкерлерди өлкөдөгү коррупция менен мүнөздөлгөн жагымсыз инвестициялык климат, бийликтин айрым өкүлдөрүнүн жана криминалдардын кысымы, Кыргызстандын саясий туруксуздугу тынчсыздандырат.

Кайсы багыттар кыргыз өндүрүшчүлөрү үчүн артыкчылыктуу багыт болуп эсептелет?

Кыргызстандын ПЖС+ алкагында жеңилдетилген экспорту мурдагыдай эле төмөнкү товарлардын импортуна багытталган:

Мөмө-жемиштер, жаңгактар жана жашылчалар
Жез, алюминий, коргошун, цинк, калай жана алардан жасалган буюмдар
Тамеки
Кийим-кече жана башка текстиль буюмдары
Даяр тамак-аш азыктары.

Программанын расмий сайтында жазылгандай, Кыргызстан бир катар товардык топторду экспорттоо менен Евробиримдиктин рыногундагы химиялык продукттар жана жабдуулар сыяктуу артыкчылыктуу мүмкүнчүлүктөрдү пайдаланса болот.

"Жеке менин оюмча, Евробиримдиктин рыногу Кыргызстандын экспорттоочулары үчүн анча деле келечектүү эмес. Бизге Европага караганда коңшу мамлекеттердин рыногуна чыккан пайдалуураак", — дейт Урмат Такиров.

Кыргызстанга ПЖС+ статусу керекпи?

Урмат Такировдун айтымында, кыргызстандык экспортчулар үчүн европалык рынок биз каалагандай келечектүү эмес экенине карабастан, өлкөгө ПЖС+ макамы керек.

"ПЖС+ статусу биздин өлкө үчүн зарыл жана маанилүү. Бир жагынан пошлинасыз экспорттоо укугуна ээ болобуз. Башка жагынан алганда, ПЖС+ артыкчылыгы бар өлкөлөр адам укуктары боюнча 27 конвенцияга кошулушу керек. Бул конвенциялар улуттук мыйзамдардын бир бөлүгү болуп калат. Конвенциялар кандайдыр бир деңгээлде биздин өлкөнүн мамлекеттик башкаруусуна ар кандай эл аралык стандарттарды киргизүүгө мүмкүндүк берет. Мисалы, адам укуктарын же экологиялык конвенцияларды сактоону айтсак болот. Бул бизге керек. Ошентип, бир ок менен эки коенду өлтүргөн болобуз", — дейт Урмат Такиров.