2020-жылы Кыргызстан сырттан 600 млн доллардан ашык каржылык жардам алды
2020-жылдагы COVID-19 пандемиясы жана ага байланыштуу киргизилген карантиндик чаралар Кыргызстандын экономикасы үчүн эң олуттуу сыноолордун бири болуп калды. Анда Борбор Азия мамлекеттеринин ичинен КР эң катуу соккуга дуушар болду.
Экономиканын дээрлик бардык тармактары жабыркады. Эксперттер экономиканын пандемияга чейинки калыбына кайра келүүсү 2023-жылга чейин созулаарын айтышкан эле.
Экономикалык көрсөткүчтөр кандай өзгөрдү?
Пандемия 2020-жылы өндүрүштүн төмөндөшүнө, жумуш орундарынын олуттуу кыскарышына жана жакырчылыктын өсүшүнө алып келди. Экспортто, алтын казып алууда, өнөр жайда, туризмде, транспортто жана курулушта олуттуу кыскаруу байкалды, бул өз кезегинде ИДПнын 8.6% өлчөмүндө терс өсүшүнө алып келди. Экономикалык көрсөткүчтөр минустан 1.5 жылдан кийин гана чыгып, бир аз өсүш көрсөтө баштады.
Ошондой эле импорттолгон азык-түлүк товарларынын баасынын өсүшү жана алмашуу курсунун чоң секириктери инфляциянын 9.7%га өсүшүнө алып келди. Ал эми 2020-жылга чейин ал 3%дан бир аз ашыгыраак болчу.
Экономикалык кыйынчылыктар 2019-жылы 5.5% өлчөмүндө катталган жумушсуздуктун 5.8%га өсүшүнө алып келди. Бул кыргыз элинин жашоо деңгээлине таасирин тийгизбей койгон жок. Дүйнөлүк банктын эсеби боюнча жакырчылыктын деңгээли 20%дан 31%га чейин өстү, жыл жыйынтыгы боюнча 365.5 миңге жакын жаран жакырчылыктын чегинен ылдыйлады.
Мындан да жаман болушу мүмкүн эле
Мындай көрсөткүчтөр өлкө эгемендүүлүк алгандан бери байкала элек болчу жана 2020-жыл соңку 30 жылдагы эң начар жыл болду деген ырастоолорго карабастан, көрүнүш мындан да начар болушу мүмкүн эле.
Мындан дагы терс кесепеттерге жол бербөө үчүн Министрлер кабинети экономиканы жандандыруу жана ишкерлерди колдоо боюнча антикризистик чараларды иштеп чыкты. Ар кайсы тармакта иштеген ишкерлерге жеңилдетилген насыялар үчүн каражаттар бөлүндү.
Эл аралык валюта фондунун баяндамасында «кыргыз бийлиги калктын саламаттыгын сактоо жана экономикага тийгизген таасирин азайтуу үчүн ыкчам чара көрдү» деп айтылат.
Кризистин таасирин жумшартуу боюнча өкмөттүн чаралары саламаттыкты сактоого кошумча чыгымдарды, азык-түлүк коопсуздук программасын, салыктык төлөмдөрдү убактылуу жылдырууну, ошондой эле чакан жана орто ишканалар үчүн кредиттерди субсидиялоону, банктардын ликвиддүүлүгүн колдоону, кредиттерди төлөөнү кийинкиге калтырууну камтыган эле.
Кыргызстан кандай жардам алды?
Мунун баарын ишке ашырууга эл аралык донорлордун каржылык колдоосу көбүрөөк жардам берди. Гранттар жана кредиттер бул жардамдын негизги үлүшү болду жана ал 607 млн долларга жетип, жалпы тышкы жардамдын 84%ын түздү.
Анын 22%ы, тагыраак айтканда, 135.2 млн доллары грант, калган 78%ы же 471.8 млн доллары кредит түрүндө берилген.
Жардамдын эң көп көлөмү – 241.9 млн доллар же бардык кредиттердин жана гранттардын 40%ы Эл аралык валюта фондунан түшкөн. Ошол эле учурда Кыргызстан коронавирус пандемиясынан чыгуу үчүн ЭВФтин жардамын алган биринчи өлкө болгон. КРдан суроо-талап түшкөн күндөн тартып, бир нече күндүн ичинде кредит түрүндөгү акча түзмө-түз бөлүнгөн.
Ошондой эле жардам башка донорлордон да алынган. Азия өнүктүрүү банкы КРга 150 млн доллар бөлсө, анын 45.7 млн доллары грант болуп саналат. Дүйнөлүк банктан 71.2 млн доллар алынган, бул каржылык жардамдын жарымы кайтарымсыз негизде келген. КРнын жаңы донору болгон Азия инфраструктуралык инвестициялык банкы чакан жана орто бизнести колдоо үчүн 50 млн доллар насыя берген. Ошондой эле Евробиримдик менен Россия да грант түрүндө тиешелүүлүгүнө жараша 33.9 млн доллар жана 20 млн доллардан жардам көрсөтүшкөн.
Мындан тышкары, ишкердикти колдоо программаларын каржылоого 36.9 млн долларга жакын суммадагы каражаттар да жумшалган. Ал Япониянын, Дүйнөлүк банктын жана Германиянын Кыргызстандын өкмөтү менен биргеликте башкарылган гранттык каражаттары болгон.
Албетте, 2020-жылы чет мамлекеттер жана эл аралык донорлор Кыргызстанга кредиттер жана гранттар менен эле эмес, жеке коргонуу каражаттары, дары-дармектер, медициналык жабдуу сыяктуу жана башка кайтарымсыз жардамдарды беришти.