Бизнес Ысык-Көлдө пляждагы тосмолорду алууга каршы – бул туристтик сезонго кандай таасир этет

Июнь айында КРнын президенти Садыр Жапаров Ысык-Көл облусунун тургундарынын пляж аймактарына тоскоолдуксуз кирүүсү боюнча жарлыкка өзгөртүүлөрдү киргизип, пансионаттардын айланасындагы тосмолорду алып салууну мыйзамдаштырган. Натыйжада, бир нече күндүн ичинде жергиликтүү бийлик Чолпон-Атадагы эс алуу жайларынын тосмолорун дээрлик 90%ын бузду.

Ысык-Көл облусунун туризм тармагынын бийликтин кескин чараларына каршы чыкканы мыйзам ченемдүү көрүнүш, анткени бул демилге Кыргызстандан туристтердин чыгып кетүү коркунучуна кептөөдө. Economist.kg ал тобокелчиликтерге баа берип, учурдагы кырдаалдын татаал жактарын түшүнүүгө аракет кылды.

"Калктын кызыкчылыгы үчүн" бузулууда

Учурда эс алуучулардын премиум сегментин тейлеген "Аврора", "Ак-Марал", "Карвен четыре сезона", "Радуга", Costa Brava, Royal Beach сыяктуу пансионаттардын тосмолору алынды.

Президенттин басма сөз кызматы билдиргендей, жарлыктын максаты "Ысык-Көлдүн курорттук-рекреациялык зонасында жайгашкан калктуу конуштардын жашоочуларынын экономикалык жана социалдык кызыкчылыктарын коргоо, ошондой эле алардын пляждарга акысыз кирүүсүн камсыз кылуу" болуп саналат. Бирок иш жүзүндө бул демилге талаштуу маселеге айланып кетти.

Демонтаждын айланасындагы терс пикирлерди маалымат талаасынан тазалоого мамлекеттик ММКлар да кошулушту. Айрым респонденттердин колдоосуна ээ болгон Чолпон-Ата шаарынын мэри Жапарбек Ормонов "Ала-Тоо 24" телеканалынын эфиринде тосмолорду бузуунун пайдасы тууралуу айтып берди.

Боло турган тобокелчиликтер тууралуу Чолпон-Ата шаарынын тургуну Кубанычбек Тыналиев гана мамлекеттик каналдын эфиринде батынып айта алды. Анын айтымында, жарлыкка кол коюлганга чейин жергиликтүү калк конок үйлөрүнүн пляждарына кирүү үчүн ар бир киши 100-500 сомдон төлөш керек болчу.

«Азыр Кыргызстандын эли ыраазы. Бирок, экинчи жагынан, ар кандай адамдар бар – алар арак ичип, ээнбаштык кылсачы?! Бул туристтерди коркутуп, артка кайтарышы мүмкүн», – деди Тыналиев.

Ысык-Көлдүкчө Mortal Kombat

Жергиликтүү тургундун кооптонуусу, тилекке каршы, көптөгөн учурлар менен тастыкталат. Мисалы, 2022-жылдагы туристтик сезондун башында "Радуга" пансионатында эки мушташ чыккан учурларды алалы. Биринчиси, бычак менен болгон эле, бирок бийлик жана маалымат каражаттары тарабынан дээрлик байкалбай калган. Бирок экинчиси социалдык тармактын колдонуучуларынын эсинде көпкө калды – ага бери дегенде 18 адам катышып, уруш күчөгөндө ал тургай балдардын самокаттары да колдонулган. Окуяга күбө болгондордун айтымында, массалык мушташка туристтер менен жергиликтүү тургундардын ортосундагы чыр-чатак себеп болгон, бирок облустук ИИБ ал чырды эс алуучу турист көлгө жакын жерде дааратканага барууга аракет кылганы менен түшүндүргөн.

Бир айдан кийин социалдык тармактарда "Каприз" эс алуу борборунун пляжында мушташкан видео тараган. Бул уруш пляжга келген жергиликтүү тургундардын ортосунда өз ара бир нерсени бөлүшө албаганынан чыккан. Кийинчерээк мушташка катышкандар туугандар экени белгилүү болгон.

Уруш, антисанитария, вандализм…

Өзгөртүүлөр күчүнө киргенден кийин алардын мүлкүн коргоо аракетинде КРнын президентине "Радуга" жана "Карвен четыре сезона" пансионаттарында жайгашкан кыймылсыз мүлк ээлери петиция менен кайрылуу жолдошкон. Садыр Жапаровго жолдогон катында алар жарлыкка байланыштуу тобокелчиликтерди айтышкан.

"Радуга", "Карвен", "Аврора плюс", "Каприз" сыяктуу көрүнүктүү пансионаттарынын пляждарынын инфраструктурасы ондогон жылдар бою түзүлгөн. Алар түндүк жээктин визиттик картасы – алар негизинен Ысык-Көл облусунун тургундарынын эмгеги жана күчү менен жасалган. Бул эмгектер өлкөнүн бардык аймактарынан келген жүздөгөн жеке менчик ээлери тарабынан төлөнгөн. Ошол эле учурда, "шаардык" делген пляж "Радуга" менен чектеш жээкте жайгашкан. Ошондой эле муниципалдык пляж "Карвен" аймагынын жанында жайгашкан. Каалаган ар бир адам эч кандай тоскоолдуксуз эле көлгө бара алат.

Эмне үчүн жеке аймактарды ачуу чечими кабыл алынды? Жооп айдан ачык: муниципалдык пляждарда таштанды толгон, ылай, талкаланган чатырлар турат, куткаруучулар жетишсиз, мас компаниялар отурушат. Мындай абал бекер пляждар бар бүткүл жээкке мүнөздүү. Жергиликтүү бийлик муниципалдык туристтик инфраструктураны өркүндөтүү алардын түздөн-түз милдети экенин түшүнмөйүнчө, маселе чечилбейт. Натыйжада, бүт жээк толугу менен таштандыга айланат", —  деп айтылат петицияда.

Мүлк ээлеринин айтымында, пансионаттардын аймактарында адамдардын көзөмөлсүз жүрүшү пляждардын коопсуздугун жана тазалыгын талаптагыдай деңгээлде камсыз кылууга, ошондой эле өздөрүнүн ыңгайлуулугу үчүн чоң акча төлөгөн эс алуучулардын коопсуздугун камсыздоого мүмкүндүк бербейт. Азыртадан эле чет элдик туристтер келүүдөн баш тарткан учурлар бар.

"Чет элдик коноктордун агымы азыртадан эле азайып баратат. Жеке коттедждерде жеке буюмдары жоголо боло баштаган учурлар боло баштады. Элдин көзөмөлсүз агымы жээк тилкесинин экологиясынын начарлашына да таасирин тийгизет. Ал эми чечилбеген дагы бир маанилүү маселе – эс алуучулардын сууга түшүү коопсуздугу. Элдин мындай агымында куткаруучулардын иши кимдин эсебинен камсыз кылынышы керек?" – деген петициянын авторлору президентке кайрылышты. – Урматтуу Садыр Нургожоевич, Ысык-Көлдүн пансионаттарынын эң кооз аймактарынын бузулушуна жол бербөөнү жана жээктин инфраструктурасын жакшыртуу боюнча жергиликтүү бийлик органдарынын ишине көңүл бурууну суранабыз", – дешет алар.

Биздин милиция бизди коргойт

Адилеттүүлүк үчүн айта кетсек, Жапаровдун жарлыгына өзгөртүүлөрдү киргизүүгө байланыштуу КР ИИМдин Күзөт кызматынын башчысы Каныбек Абдырахманов 2023-жылдагы жайкы туристтик мезгилде объектилерди коргоо жана кылмыштуулуктун алдын алуу боюнча жигердүү иш алып барарын убада кылган.

"Жайкы сезондо эс алуу жайларында туристтердин саны көбөйгөн шартта пансионаттарды коргоону, коопсуздукту жана укук тартибин камсыздоо биздин профилибиз болуп саналат. Коноктор бул аймакты жакшы билбегендиктен өз коопсуздугуна кам көрүшпөйт, бул уурулук, чыр-чатактар ​​жана өзгөчө кырдаалдар түрүндөгү криминогендик кырдаалдын өсүшүнө шарт түзөт", – деп белгиледи Абдырахманов Ысык-Көл облустук мамлекеттик администрациясынын, пансионаттардын өкүлдөрү менен болгон жолугушууда. "Биз объекттин бардык өзгөчөлүктөрүн толугу менен эске алабыз, бул бизге эс алуу зонасында бардык жерлердин гана эмес, туристтердин да коопсуздугуна кепилдик берүүгө мүмкүндүк берет", – деди ал.

Турлардан баш тартуу жана пансионаттардын жабылуу коркунучу барбы?

Economist.kg басылмасынын КР туризм тармагындагы булактары билдиргендей, буга чейин Ысык-Көлдүн бийлиги менен ишкерлери тосмолор бузулгандан кийин пансионаттардын пляждарына жөө адамдар өтүүчү жолдор төшөлүп, жарыктандыруу иштери жүргүзүлөөрүн, ал жактар коргоого алынары талкууланган. Бирок иш жүзүндө туристтер жөн эле калып кетишти, анткени жайлуу жана коопсуз эс алуу үчүн инфраструктураны түзүү пландары иш жүзүндө документтештирилген эмес.

Натыйжада, туристтер Ысык-Көлгө баруунун кымбаттыгын жана эс алуучулардын коопсуздук деңгээли төмөндөп кеткенин шылтоолоп, буга чейин ээлеген орундарын массалык түрдө жокко чыгара башташты.

Жээктеги пансионаттардын ээлери да санитардык-эпидемиологиялык коопсуздук жагынан реалдуу тобокелчиликтерге туш болушу мүмкүн.

«Белгиленген санитардык нормаларга ылайык, пляждын ар бир коногуна 5 чарчы метр жер аянты бөлүнүш керек. Ошол эле учурда эс алуу жайларынын аймагынан үлгү алынып, үзгүлтүксүз жүргүзүлүп жаткан анализдерде суунун жана кумдун тазалыгынын белгилүү көрсөткүчтөрү бар. Эми элестетиңиз, ошол эле аянтка мейманкананын 120 коногунун ордуна болжол менен 10 эсе көп адам болот. Албетте, көрсөткүчтөр жакшы жакка өзгөрбөйт. Тосмолорду демонтаждагандан кийин анализдерде кандайдыр бир четтөөлөр болсо – эс мейманкана же пансионат жөн эле жабылат. Жаңы шарттарда бир дагы туристтик объект бул нормалардын аткарылышына кепилдик бере албай турганын келесоо да түшүнөт", – дейт атын атабоосун өтүнгөн Ысык-Көлдөгү пансионаттардын биринин өкүлү Economist.kg басылмасына.

«Ысык-Көлдүн пляждарындагы тосмолорду бузууда кош сезим пайда болду. Бир жагынан пансионаттардын ээлери пляждарды өздөрүнүн менчигине айлантып алышкан. Экинчи жагынан, бул аймактардагы коопсуздук жана тазалык жөнүндө эмне айтууга болот? Мен эч кандай тосмолор болбошу керек деп көбүрөөк ишенем. Бирок эми пансионаттардын ээлери пляждарды азыраак карай башташат, – деп түшүндүрдү КР Жогорку Кеңешинин депутаты Дастан Бекешев аталган кырдаал боюнча. – Тосмолорго каршы күрөш Бишкектен башталып, Ысык-Көлгө чейин жетти, мунун жакшы жактары бар. Бирок, бул жагдайда эч кандай тандоочулук болбошу керек. Болбосо азыртан эле "Каганаттын" тосмосун же мамлекеттик резиденциялардын тосмолору алынабы? – деп сурап жатышат дейт депутат.

Коомчулуктун жана туризм секторунун терс пикирлерине карабастан КРнын бийлиги Ысык-Көлдөгү кыймылсыз мүлк ээлери жана пансионаттардын администрациясы менен конструктивдүү диалог түзө алат деп ишенгибиз келет. Ошондой эле Ысык-Көлдүн айланасында, анын ичинде муниципалдык пляждарда коопсуздукту камсыздоо жана ыңгайлуу инфраструктураны түзүү маселелерин иштеп чыгат деп ишенели.

Түшүнүктүү болуш үчүн, окурмандарды дүйнөнүн ар кайсы бурчтарында жайгашкан шаардык пляждарга баа берүүгө чакырабыз.

КРнын Юстиция министрлигинин сайтында жарыяланган документтин негизинде жергиликтүү шаардык пляждар кандай талаптарга жооп бериши керектигин эске салып өтөбүз.

Пляждар үчүн бөлүнгөн жерлер төмөнкү талаптарга жооп бериши керек:

• жээк аймагы жакшы пландаштырылган, дааратканалар, кийим алмаштыруучу жайлар, көлөкөлүү чатырлар менен жабдылган, ичүүчү суу менен камсыздалган, чайканганга себелеткен суусу болушу керек
• ар бир пляжда бир же бир нече куткаруу посттору жайгаштырылышы керек
• пляждар жана коомдук эс алуу жайлары радиофикацияланган болушу зарыл
• пляждын ар бир 30 метринде суудан 10 метрден ашпаган аралыкта куткаруучу жабдуулары бар калкандар орнотулушу керек
• ар бир пляжда бийиктиги 8 метрге чейин сигналдык шарларды көтөрүүчү түзүлүш менен мачта орнотулушу керек
• пляждар визуалдык көзөмөлдүн жана байкоо жүргүзүүнүн зарыл каражаттары, куткаруучу кайыктар, буя тосмолор менен жабдылышы керек
• Пляждын акваториясынын түбү жалпак, жыш, жумшак жантайыңкы,  эс алуучулардын саламаттыгы үчүн ылайдан, балырлардан таза, сыныктардан жана өмүргө коркунуч туудурган башка нерселерден таза болушу керек
• ар бир пляжда сууда сүзө албаган адамдар үчүн акваториянын бир бөлүгү бөлүнүшү керек
• пляждын акваториясында төмөн температурадагы жер астындагы суулардын чыга турган жери болбошу керек.
  

Ушундан улам суроо жаралат: бийлик эмне үчүн шаардын пляждарын өздөрү белгилеген стандарттарга ылайык көрктөндүрбөйт?