Кыргызстанда накталай эмес төлөмдөр кандай өнүгүп жатат — Visa компаниясынын вице-президенти менен маек

Жыл өткөн сайын накталай эмес төлөмдөр кыргызстандыктардын арасында популярдуулукка ээ болууда. Жарандар акырындап накталай акча кармоодон адатынан алыстап баштаса, банктар менен рынок ыңгайлуу инструменттер жана инновациялар менен алардын кызыгуусун арттырууга аракет кылууда.

Visa компаниясынын вице-президенти,  Борбор Азиядагы жана Азербайжандагы аймактык менеджери Кристина Дорош Economist.kg басылмасы менен маек куруп, анда Кыргызстанда накталай эмес төлөмдөр канчалык ийгиликтүү ишке ашырылып жатканы тууралуу айтып берди.

— Кыргызстанда накталай эмес төлөмдөрдүн өнүгүшүнө кандай баа бересиз?

— Кыргызстан санариптик төлөмдөр жана технологиялар жагынан абдан жакшы өнүгүп жатат. Visa тарабынан иштелип чыккан дээрлик бардык технологиялар өлкөдө буга чейин ишке кирген. Мисалы, Visa Token Service сыяктуу технологияларды айтсам болот, анын негизинде Google Pay иштейт, анын аркасында ал Кыргызстанда пайда болуп, телефондор же акылдуу сааттар менен төлөө мүмкүнчүлүгүнө ээ болдук.

Бизнес ээлерине мобилдик телефон аркылуу төлөмдөрдү кабыл алууга мүмкүндүк берген Visa Tap to Phone бар. Бул абдан ыңгайлуу, анткени сатуучу POS-терминалдарсыз иштей алат, бул үчүн андроид негизиндеги смартфон болсо эле жетиштүү. Борбор Азияда биз алыскы калктуу конуштарда накталай эмес төлөмдөргө өтүүдө кыйынчылыктарды көрүп жатканыбызды белгилегим келет. Бирок Visa Tap to Phone ыңгайлуу болгондуктан бул көйгөйдү чечүүгө, кичинекей айылдарда да санариптик төлөмдөрдү колдонууну өнүктүрүүгө жардам берет.

Кыргызстанда электрондук коммерциянын өнүгүшү абдан активдүү жүрүп жатат. Технология бар, ал жеткиликтүү. Бүгүнкү күндө банктар бул технологияларды өз кардарларынын арасында тандап, ишке киргизип жана өнүктүрүп жатышат. Мисалы, биз Visa Tap to Phone технологиясын биринчи жолу 2021-жылдын аягында "Халык Банк" менен, 2022-жылы "Кыргызстан Банкы" менен (Mbank бренди менен иштейт - ред.) жана эң акыркысы "Оптима Банк" менен ишке киргиздик.

—  Эмне үчүн банктар ар кандай технологияларды жай киргизип жатышат, бул эмнеден көз каранды?

— Иш жүзүндө көптөгөн банктар жаңы технологияларды тез эле киргизишет. Visa бүтүндөй рынокко жаңы продуктуларды жана технологияларды эч кимди өзгөчө бөлүп көрсөтпөстөн сунуштайт. Андан кийинки ылдамдык банктын өнүгүү стратегиясына канчалык дал келгенинен көз каранды. Мисалы, микробизнес үчүн кээ бир чечимдер бар, бирок банк корпоративдик кардарларга басым жасаса, бул технологиялар аны кызыктырбашы мүмкүн.

Бул банктын стратегиясынан, техникалык даярдыгынан көз каранды. Ошондой эле backlog – шарттуу түрдө, банк дагы деле кылышы керек болгон нерселердин тизмеси – жаңы долбоорлорду ишке ашырууга мүмкүндүк берет. Кээде банк башка багыттар боюнча маанилүү бир нерсе кылышы керек болуп калат. Ушунча көп факторлордун ичинен ар бир банк бул технологияны качан ишке ашыргысы келерин жана бул ал үчүн канчалык артыкчылыктуу экенин өзү чечет.

— Өлкөнүн толук накталай эмес төлөмдөргө өтүүсүнө кандай барьерлер бар?

— Адамдарга накталай эмес төлөм ыкмаларын колдонууга тоскоол болгон бир нече факторлор бар. Дал ушул факторлор өлкөнүн инновациялык технологияларды колдонууга толук өтүүсүнө тоскоол болушу мүмкүн.

Биринчиден, бул өмүр бою накталай акча колдонгон адамдардын адаты. Бул адам: "Мен буга көнүп калдым, мага ушундай ыңгайлуу, ошондуктан мен жаңы нерсени сынап көргүм келбейт" деген позицияда болот. Бирок санариптик төлөмдөрдү колдоно баштаган адамдар анын канчалык ыңгайлуу экенин түшүнүшкөндө накталай акчага кайра кайтып келбей турганы тастыкталган.

Кийинки нерсе – бул рынокто кандай кызыктуу, ыңгайлуу чечимдер бар жана колдонууга даяр экендиги жөнүндө адамдардын маалыматынын деңгээли. Көптөр өз аймагында буга чейин киргизилген инновациялар жөнүндө биле беришпейт. Бул финансылык сабаттуулуктун жетишсиздигинен кабар берет.

Жана дагы бир объективдүү фактор – накталай эмес төлөмдөргө өтүү үчүн шарттар түзүлүшү керек. Жөнөкөй бир мисал келтирейин: менде төлөм картасы болушу мүмкүн, бирок үйүмдүн жанындагы чакан дүкөндө аны менен төлөй албайм. Бул дагы эле сиздин жаныңызда накталай акча болушу керек дегенди билдирет. Ошондуктан, рынок банктар менен чогуу кабыл алуу тармагын кеңейтүү жана дайыма өркүндөтүү боюнча иш алып баруусу зарыл.

— Чакан жана орто бизнеске жардам катары кандай иштер жасалды?

— Банктар менен өнөктөштүктө биз чакан ишкердин финансылык жашоосун жеңилдеткен Visa Tap'тан телефонго чейин Visa Business картасы сыяктуу куралдарга чейинки чечимдерди түзөбүз. Бул жеке ишкерлерге же чакан жана орто бизнес ээлерине арналган төлөм картасы, анын жардамы менен адамдар өздөрүнүн акча агымын тартипке келтирип, аны жакшыраак көзөмөлдөп, керектүү отчетторду түзө алышат же ала алышат.

Туруктуу, үзгүлтүксүз даярдык да Visa Business толук пайдалануу үчүн зарыл шарт болуп саналат. Регуляция юридикалык жактарга визиттик карталарды меймандостук жана саякат чыгымдары үчүн гана эмес, бизнес чыгымдарын төлөөгө, бизнес жүргүзүүгө да мүмкүнчүлүк бериши керек. Ал эми бул шарт ишке ашса, Visa визиттик картасы ыңгайлуу отчеттуулуктун, өз каражаттарын көзөмөлдөөнүн универсалдуу ачкычы болуп калат, бул чакан ишкер үчүн абдан маанилүү, анткени анын бухгалтердик эсепти жүргүзүү мүмкүнчүлүгү чектелген.

— Банктар суроо-талапка ээ болуп жана трендде калуу үчүн эмнелерди кылышы керек?

— Банктын түрдүү багыттарынын кардарлары – кызматтарды колдонгон адамдар. Демек, мындан ары да негизги тенденция санариптештирүү болот. Башкача айтканда, банктын мобилдик тиркеме аркылуу онлайн чөйрөдө өз кызматтарын эффективдүү ишке ашыруу мүмкүнчүлүгү болот.

Банк өкүлдөрү менен мүмкүн болушунча аз физикалык байланыш, банктын филиалына барбай эле жумуштарын бүтүрүү – бул колдонуучулардын негизги күтүүсү болуп эсептелет. Анткени жеке мен колдонуучу катары күнүмдүк банкинг деп аталган кызматтардын – башкача айтканда, мен күн сайын жасаган кадимки операциялар тиркемеде дайыма колумда болушун каалайм.

Эгерде биз, мисалы, батирге насыя алуу жөнүндө сөз кыла турган болсок, анда мен дагы эле банктын филиалына барып, эксперттердин бири менен нюанстарды талкуулаганды жакшы көрөм. Ал эми квартира үчүн кредит өмүрүндө эң көп дегенде бир же эки жолу алынат. Ал эми биз күнүмдүк операциялар жөнүндө сөз кыла турган болсок, анда кардарлар алардын үзгүлтүксүз болушун, бардыгын аралыктан жасоону каалашат. Менимче, чекене кардарларга келгенде банктардын көңүлү ушул чөйрөгө бурулушу керек.