Зыяны азыраак альтернативдик сунуштар тамеки таштоону тездетет – изилдөө
Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун мурдагы директорлору Роберт Биглехол менен Рут Бонитанын өткөн жылы The Lancet илимий журналында жарыяланган ынанымдуу аргументтери дүйнө тамеки чегүүгө каршы күрөштө жеңилип жатканын жана Дүйнөлүк Саламаттыкты сактоо Уюмунун тамекиге каршы күрөш боюнча натыйжасыз саясаты олуттуу өзгөрүүлөрдү талап кылып жатканын ырастады. Сын менен толукталган окумуштуулар илимий коомчулуктун
Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун мурдагы директорлору Роберт Биглехол менен Рут Бонитанын өткөн жылы The Lancet илимий журналында жарыяланган ынанымдуу аргументтери дүйнө тамеки чегүүгө каршы күрөштө жеңилип жатканын жана Дүйнөлүк Саламаттыкты сактоо Уюмунун тамекиге каршы күрөш боюнча натыйжасыз саясаты олуттуу өзгөрүүлөрдү талап кылып жатканын ырастады. Сын менен толукталган окумуштуулар илимий коомчулуктун башка өкүлдөрүнүн колдоосуна ээ болгон глобалдык көйгөйдү чечүү боюнча өз сунуштарын беришти. Шведдик көз карандылыкты изилдөөчү эксперт Карл Фагерстрем ар кайсы өлкөлөрдө тамеки тартуунун таралышын изилдеп, эмне үчүн айрымдары тамеки чегүүгө каршы күрөштө ийгиликтүү болсо, башкалары ийгиликсиз болуп жатканын түшүндүрдү.
Эмне үчүн адам тамеки тарта баштайт? Көз карандылык кантип пайда болот? Кандай дарылоо ыкмалары эң натыйжалуу? Ал эми тамеки чеккен адамга жаман адатын жеңүүгө кантип жардам берсе болот? Бул суроолорго никотинге көз карандылыкты изилдөөгө адистешкен дүйнөгө таанымал психолог Карл Фагерстрем жооп берет. Батыш өлкөлөрүн мисалга алган жаңы изилдөөсүндө эксперт бир стандарттуу эмес ыкма дүйнөнүн картинасын кантип өзгөртө аларын көрсөткөн.
ДССУнун мурдагы директорлору Роберт Биглехол жана Рут Бонита сыяктуу эле, Фагерстремдун изилдөөлөрү зыянды азайтуу концепциясына багытталган, тагыраак айтканда, бул эскирген ыкмаларды толуктап, оң натыйжаларга жетише турган ыкма. Тактап айтканда, эксперт тамеки чеккендердин зыяны аз түтүнсүз продукцияга өтүүсүн активдүү колдогон өнүккөн өлкөлөр башка өлкөлөргө караганда тамеки чегүү көрсөткүчүн 2-3 эсе тез кыскартууга жетишкенин аныктады. Тамеки чегүү менен күрөшүү үчүн бардыгы тамекиге жогорку акциздик салыктан тарта супермаркеттерде тамекилерди ачык көрсөтүүгө тыюу салууга чейин бирдей инструменттерди колдонушат. Бир нерсени эске албаганда.
Ошентип, салттуу чаралардан тышкары, Улуу Британия, Жаңы Зеландия, Швеция, Норвегия жана Япония стратегиянын бир бөлүгү катары зыянды азайтуу саясатын кабыл алышкан жана альтернативдик никотин продуктуларынын жайылышына тоскоол болушкан эмес. Алар күйүү процессин камтыбагандыктан азыраак зыяндуу заттарды чыгарышат. ДСУ менен Саламаттыкты сактоо министрлиги тамекиден жөн эле баш тартууну талап кылган салттуу чараларга караганда бул ыкма натыйжалуураак болуп чыккан.
"Улуу Британияда тамеки чегүү акыркы жылдары Европа Биримдигинин көпчүлүк өлкөлөрүнө караганда эки эсеге азайды. Ал эми Жаңы Зеландияда чылым чегүүнү токтотуу коңшу Австралияга караганда тез жүрүп жатат, эки өлкөдө тең тамеки чегүүгө каршы – жогорку акциздик салыктар, жөнөкөй таңгактоо, соода түйүндөрүндө көрсөтүүгө тыюу салуу сыяктуу чаралар колдонулууда. Айырмасы, Жаңы Зеландиянын өкмөтү тамеки чегүүнү таштоо ыкмасы катары вейпингди активдүү кубаттады, ал эми Австралия андай кылган жок", – деп белгиледи Карл Фагерстрем өз баяндамасында.
Швецияда чайноочу тамекинин болушу жана колдонулушу тамеки тартуунун рекорддук көрсөткүчүнө (калктын 5.6%ы гана тамеки чегет) жана Европада тамеки чеккен эркектер арасында өлүмдүн эң төмөнкү көрсөткүчүнө өбөлгө түздү. Норвегияда тамеки чегүүдөн альтернативаларды колдонууга ушуга окшош жылыш болуп, күнүмдүк тамеки тартуунун таралышы Швециядагыдай эле деңгээлге жеткен. Ошол эле учурда эки өлкө тең тамеки чегүүнү азайтуу боюнча кошуналарынан – Дания менен Финляндиядан кыйла алдыда.
Японияда инновациялык аппараттардын пайда болушу менен чоңдордун арасында тамеки чеккендердин саны 2015-жылдан 2019-жылга чейин 18.3% дан 13.1%га чейин кыскарган. Кызыктуу факт, бул жерде адамдар тамекиге каршы саясатты катуу кармаган Австралияга караганда азыраак чегет.
Тамеки тартуунун глобалдык таралышы акыркы ондогон жылдар бою тынымсыз азайып баратканына карабастан, тамеки чеккендердин саны калктын бир мезгилдеги өсүшүнөн улам дээрлик өзгөрүүсүз бойдон калууда. Global Burden of Disease изилдөөсүнө ылайык, эгер 1990-жылы дүйнөдө дээрлик 1 млрд тамеки чеккендер болсо, 30 жылдын ичинде бул көрсөткүч 1.3 миллиардга чейин өскөн.
Швециялык эксперттин айтымында, бул тамеки чегүү менен күрөшүүдөгү азыркы ыкмалар эскиргендигинин жана кошумчаларды талап кылгандыгынын көрсөткүчү, алардын бири зыянды азайтуу түшүнүгү болушу мүмкүн.
"Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюму тамеки чегүүнү токтотуу боюнча тайманбас чараларды сунуштоодо лидер болушу керек, бирок, тилекке каршы, андай эмес. Тескерисинче, ал тамекиге каршы күрөшүү боюнча алкактык конвенциянын механизмдерине гана таянат, алар азыркы этапта тамеки чегүүнү жана тамеки чегүүдөн өлүмдөрдү азайтуу боюнча глобалдык прогрессти тездетпейт. Тамеки чегүүнүн табытына акыркы мык коюу үчүн зыянды азайтуу чараларын колдоону камтыган тайманбас саясат керек", – деп жыйынтыктайт изилдөөнүн автору.
Колдоо менен бирге катаал чаралардын болушу максатка жетүүнү тездетет. Бул жерде талап кылынган нерсе – тамекини бир топ катаал жөнгө салуу жана салттуу тамеки буюмдарына салыкты жогорулатуу, бул адатты таштоо үчүн алдын алуу программаларды түзүү, ошондой эле зыяны аз альтернативдик азыктарды сунуштоо болушу керек.
Тамеки пандемиясына туруштук берүүгө аракет кылып жаткан жана жыл сайын миллиарддаган сомдорду тамеки чегүү менен байланышкан жугуштуу эмес ооруларды дарылоого жумшап жаткан Кыргызстан да бул чаралардын толук комплексин кабыл алса болмок. Албетте, эгер эски ыкмалар иштебесе, анда башка нерсени сынап көрүп, көйгөйдү чечүүнүн жаңы ачкычын табуу керек.
Назира Абдиева
Назира Абдиева
