Банктар пандемиядан кантип чыгышты? Каржы жылынын жыйынтыктары тууралуу Толкунбек Абдыгулов менен кенен маек

Пандемиядан улам 2020-жыл баарына, анын ичинде коммерциялык банктарга да оор болду. Былтыр күзүндө болгон маанилүү саясий окуялар дагы Кыргызстандын каржы рыногу үчүн кошумча түйшүк жаратты. Мунун бардыгы ар дайым туруктуу каржы системасынын өзгөрүүлөргө дуушар болушуна алып келди.

Коммерциялык банктар үчүн 2020-жыл кандай болду, алар насыя алуучулардын канча пайыздарын кечишти, валютанын олку-солку болушун камсыз кылуу үчүн Кыргызстанда канча резерв калды жана эмне үчүн популизм каржы рыногунун өнүгүшүнө жол бербейт – бул тууралуу Улуттук Банктын төрагасы Толкунбек Абдыгулов Economist.kg басылмасына берген маегинде кеңири айтып берди.

– 2021-жылдын жарымы өтүп кеткенине карабастан, бардыгы үчүн бурулуш учур болгон өткөн жылдын каржылык жыйынтыктарын чыгаруу керек. Өткөн жылдагы жоготууларды эске алганда, 2020-жыл кандайча аяктады жана 2021-жыл кандайча башталды?

– Өткөн жыл жалпы экономика үчүн оңой болгон жок. Бул жерде банк системасы, каржы системасы жана экономика деп бөлүүгө болбойт. Белгилүү болгондой, банктар жана банктардын абалы  экономиканын күзгүсү болуп саналат. Былтыр, пандемияга, локдаунга байланыштуу,  коменданттык саат, шаардын жабылышы жана башка факторлор өтө оор болуп, көптөгөн стандарттуу эмес чечимдерди кабыл алууга туура келди.

Буга чейин Кыргызстанда жана дүйнөдө көйгөйлөр бир мезгилде болгон эмес. Ал эми өткөн жылы баары биригип кетти. Чек аралардын жабылышы жана башка ушул сыяктуу факторлор логистикалык баанын кымбатташына алып келди, Казакстан, Россия жана Кытайдан товар ташуу кыйын болуп калды. Бул банк системасына дагы өз таасирин тийгизбей койгон жок.

Бирок мурдагы жылдары талаптагыдай жумуштар жүргүзүлгөндүктөн, банктар бул кырдаалга туруштук бере алды.

Мисалы, 2014-2015-жылдары биздин насыя портфелибиздин 70%ы долларды түзгөн жана курстагы айырма банктарга ар дайым кыйынчылыктарды жаратып келген. 2015-жылы доллардан арылууга багыт алган жолубуз туура болуп чыкты. Бүгүнкү күндө банктардын насыя портфелинин болжол менен 30%ы доллар менен, калганы сом менен. Бул ар кандай кырдаалга туруштук бере алат деп айта алам.

Сандарга токтолсок, каттуу кризисти эске алганда, 2020-жылы банктардын жалпы кредит портфели бир жылдын ичинде 11%га көбөйгөн. Тагыраак айтканда, ал 162 млрд 550 млн сомду түздү.

Депозиттик базанын жалпы көлөмү дээрлик 20%га көбөйүп, 180 млрд 927 млн сомду түздү. Башкача айтканда, бул эмнени билдирет? Калктын банктарга ишеними бар экендигин. Биздин жарандар, юридикалык жактар, жеке ишкерлер, жеке адамдар ашыкча акчаларын банктарга сала башташты.

Салыштыруу үчүн, 2019-жылы насыя портфели 146 млрд сомду түзгөн, башкача айтканда, өткөн жылы өсүш олуттуу болгон. Эгерде биз депозиттер жөнүндө сөз кыла турган болсок, анда ошондой эле дээрлик 20%га өсүш бар.

Кредиттик жана депозиттик портфелдердин өсүшү жогорулагандыгына байланыштуу, финансылык ортомчулуктун жалпы деңгээли 8%га жогорулап, 48%ды түздү.

– Көйгөйлүү насыялар боюнча кырдаал кандай болду?

– Банктык терминологияга ылайык, бул классификацияланган насыялар. Ушул жылдын 30-апрелине карата, банк системасындагы классификацияланган насыянын үлүшү – 11.2%ды түзөт. Бул негизинен, анчалык деле коркунучтуу  эмес. Башкача айтканда, берилген насыялардын жалпы көлөмүнүн 11%ы гана классификацияланган.

– Өткөн жылы эл насыя төлөй албай жаткандыгы жөнүндө көп айтылды. Калктын көпчүлүк бөлүгү аларды төлөдүбү?

– Өткөн жылы көптөгөн жеңилдиктер банктын кардарларына дагы, коммерциялык банктардын өздөрүнө дагы берилди. Кардар менен макулдашылгандай, пайыздык төлөмдөрдү 3 айга жылдыруу керек деген сунуш киргиздик. Ошондо калк алгач бир аз түшүнгөн жок. Көпчүлүк пайыздарды такыр төлөбөйбүз деп ойлой башташты. Түшүндүрүү иштеринен кийин гана баарына түшүнүктүү болду. Жада калса, көпчүлүк реструктуризациядан баш тартышты, анткени пайыздар башка мезгилге которулса чогулуп кетет деп, көпчүлүгү жөн эле төлөй башташты.

Төлөө кыйынчылыгы бар насыя алуучулардын насыяларын реструктуризациялоого банктарды колдоо жана дем берүү максатында, биз коммерциялык банктар үчүн реструктуризациялоо талабын жөнөкөйлөттүк. Башкача айтканда, буга чейин, эгерде насыя реструктуризацияланган болсо, анда банк мүмкүн болгон жоготууларды жабуу үчүн тез арада резерв түзүшү керек болчу. Биз үч эсеге чейин реструктуризациялоого жана насыялардын ошого жараша классификацияланышына жол бердик. Себеби кардарларга кандайдыр бир жол менен жардам берүү керек болчу.

Пандемия 3-4 айда өтпөй турганы белгилүү болгондон кийин, банктар менен узак мөөнөткө насыяны кийинкиге жылдыруу боюнча талкуулар жүргүзүлүп, насыялар бир жылга же андан ашык мөөнөткө узартыла баштады.

Ошондой эле, өткөн жылы биз коммерциялык банктардан айып пул жана туумдарды өндүрүп алууга тыюу салганбыз, башкача айтканда, пайыздар гана төлөнөт, ушул кезге чейин калк үчүн айып пулдар, туумдар жок.

Албетте, банктар үчүн бул жаман, алар кирешени стимулдаштыруу куралын жоготуп жатышат, башкача айтканда, мурда, эгерде кардар кечигип калса, аларга дароо айып пулдар салынчу. Буга учурда уруксат берилген эмес.

Мындан тышкары, биз коммерциялык банктарга реструктуризацияланган насыяларды насыя бюросунда каттоого тыюу салганбыз. Башкача айтканда, азыр реструктуризациялоо карыз алуучунун насыя тарыхында чыкпайт. Бул дагы кардарлар үчүн абдан жакшы жардам, анткени бир жолу насыя бюросуна (кара тизмеге) кирип калсаң,  ал сиздин көйгөйлүү кардар экениңизди чыгара берет.

– Коммерциялык банктар үчүн кадимки талаптарды калыбына келтирүү качан пландаштырылууда?

Биз мурдагы талаптарга акырындык менен сентябрь-октябрь айларында кайтып келүүнү пландаштырып жатабыз, ошондо каржы системасы стандарттуу иштөө режимине кайтып келет.

Себеби, бул жеңилдиктер, албетте, банктарга жана ишкерлерге колдоо көрсөтөт, бирок эгерде ал дайыма улана берсе, анда ал бүтүндөй банк системасынын туруктуулугуна таасирин тийгизет, башкача айтканда, бул кардарларды да, банктарды да шалаакылыкка үйрөтүп коюшу мүмкүн.

Бирок бардыгы кырдаалга жараша болот. Башкача айтканда, эми ковиддин дагы бир толкуну башталды, андыктан биз кырдаалды реалдуу убакыт режиминде карап чыгып, ага жараша түздөнөбүз.

– Өткөн жылы 100 миң сомго чейин алган насыя алуучулардын үстөк пайыздары алынып салынары айтылган болчу. Бул программа ишке аштыбы?

– Бул багытта өкмөт менен биргеликте иш алып бардык. Жалпысынан, бул ошол кездеги президенттин милдетин аткаруучунун демилгеси болгон. Ал аймактарды кыдырып жүргөндө, бардык жерде ага насыя боюнча жардам берүү, аларды кечип салуу керектиги айтылган. Бирок өкмөт дагы, Улуттук Банк дагы насыяларды кечип сала албайт, анткени булардын бардыгы аманатчылардын акчасы, алардын көпчүлүгү банктын уставдык капиталына инвестиция салган инвесторлордун каражаты.

Андан кийин, биргелешкен эсептөөлөр менен, мүмкүн болушунча көп адамдарды камтуу үчүн  мамлекеттик программа түзүп, жок дегенде пайыздарды төлөп берүү менен жардам берүү керек деген бүтүмгө келгенбиз. Өкмөттүн токтому 2020-жылдын 13-ноябрында чыккан. Жана ушул 3 ай 2020-жылдын декабрь айынан, 2021-жылдын январь-февраль айларына чейин иштеген программанын алкагында өкмөт пайыздарды төлөп берүү жоопкерчилигин өзүнө алган.

Эми ушул 3 ай ичинде пайыздарды төлөө боюнча 390 миң 340 адамга жардам берилди деп айта алабыз. Эгерде бюджеттин чыгашаларын алсак, бул 734 млн 189 миң сомду түздү.

Кыргыз Республикасынын тарыхында биринчи жолу өкмөт оор кырдаалды эске алып, акча таап, ушундай кадамга барды.

– Мурда, быйыл, интервенцияга рекорддук суммалар сарпталды. Бул  канчалык негиздүү болду?

– Бул суроо, балким, анын иштешин туура эмес түшүнүү менен байланыштуу болсо керек. Алар бул рекорд деп билдиришүүдө. Башкача айтканда, 2014-2015-жылдары валюта курсунун кескин көтөрүлүп кетпеши үчүн, биз дагы өткөн жылга салыштырмалуу бир топ суммага интервенция жасадык. Бул жерде маселе канчада эмес, эмне кылыш керектигинде.

2014-2015-жылдары баары эле бир доллар 100-120 болот деп валюта базарында дүрбөлөң жаратып, элди толкундантышты, парламентте талкуулашты, эксперттердин бардыгы сүйлөштү. Бирок практика көрсөткөндөй, бүгүнкү күндө Улуттук Банктын валюта саясаты туура эмес деп сүйлөгөн мындай адамдар жок, анткени анын кантип иштешин баары түшүнүп калышты.

1993-жылдан бери биздин мамлекетте эркин өзгөрүлмө алмашуу курсу бар. Башкача айтканда, эгер сиз аны толугу менен эркин коё берсеңиз, анда Улуттук Банк таптакыр кийлигишпеш керек жана базар алмашуу курсун өзү аныктайт. Бирок андан кийин рынокто доллар жетишсиз болуп калса, албетте, сиз үчүн абдан алыска кетиши мүмкүн деген коркунучтар бар. Ал эми эркин өзгөрүлмө валюта курстары системасында, чоң секирик болгондо, Улуттук Банк рынокко келип, абалды турукташтыруу үчүн чет өлкө валюталарын сатат.

Бул жерде канча сатканыбыз анчалык деле маанилүү эмес. Жылдын акырындагы алтын-валюта резервдеринин абалын ар дайым караш керек. Биз ар дайым жүрүп жаткан нерселерди байкап турабыз. Бир жылдын ичинде биз чет өлкө валюталарын сатып жана сатып алабыз. Жылдын аягында, 31-декабрга карата, алтын-валюта резервинин көлөмү ар дайым белгиленип турат.

Алтын-валюта резервдеринин негизги маңызы –  дал ушуга арналган, башкача айтканда, кризис учурунда аларды сарпташ керек.

Эң негизгиси, биз нөлгө барбашыбыз керек. Эгерде өлкөдө алтын-валюта резервдери жок болсо, анда, албетте, биз алмашуу курсу эркин калкып турушу керек деген бүтүмгө келебиз. Ошентип резервдер мүмкүнчүлүк берет, ал эми өз убагында жасалган интервенциялар алмашуу курсунун ашыкча ойношуна жол бербейт.

Улуттук Банк эмне үчүн белгилүү бир коридор түзүп жатат деген ар кандай пикирлер бар. Биз мындай коридорду орнотпойбуз, башкача айтканда, базардагы кырдаалды карап турабыз.

Өткөн жылы улуттук валюта 19%га арзандады, бирок буга ошол эле пандемия себеп болду. Андан кийин алмашуу курсу 85ке көтөрүлүп, кайра 80ге кетти. Мунун бардыгы ички факторлор менен гана эмес, тышкы факторлор менен да байланыштуу, башкача айтканда, акча которуулардын агымы кыскарды, инвестициялардын агымы азайды, доллардын өлкөгө келиши төмөндөдү деген сыяктуу көптөгөн факторлор бар.

– Көпчүлүк резервдерди сарпташканына карабай, алмашуу курсу баары бир өстү. Анда резервдерди каржоонун эмне мааниси бар эле дешүүдө.

– Бул суроого абдан жөнөкөй жооп бар. Биз сатпасак эмне болот? Бир мүнөт элестетип көрүңүз, эгерде биз сатпасак, ушул маселелерди интервенциялар аркылуу чечпесек, анда валюта курсу эмне болмок? Эч ким 1 доллардын 300 сом болушун каалабайт, туурабы? Эгер сиз аны таптакыр коё берсеңиз жана аны менен иштебесеңиз, анда секириктер өтө чоң болушу мүмкүн.

– Азыр алмашуу курсун кармап туруу үчүн канча ресурс бар?

– Азыр биздин алтын-валюта резервибиз 2 млрд 780 млн долларды түзөт – бул дээрлик 6 айлык импорт. Эл аралык стандарттарга ылайык, алар 3 айлык импортко жетиши керек. Анткени эсептөөлөр экспорт таптакыр болбой калган кырдаалды эске алат. Ошондуктан, бүгүн биз өзүбүздү кыйла коопсуз сезип жатабыз.

– Баткен окуясы боюнча. Жабыр тарткан айылдарда аз камсыз болгон жарандар да болгон, алардын насыялары дагы болгон. Алар жардам алыштыбы?

– Мындай кырдаалда бардык банктарда биз жардам беришибиз керек деген так түшүнүк бар болчу. Андан кийин биз дароо эле коммерциялык банктар өз демилгеси менен каза болгондордун, ошондой эле үйлөрү өрттөнгөндөрдүн, бизнеси  жабыркагандардын насыяларын кечип салуу тууралуу макулдашканбыз. Бул эң көп жабыркаган үч айылдын жашоочуларына тиешелүү.

Эгерде цифралар жөнүндө айта турган болсок, анда алдын ала маалыматтар боюнча, банктар 9.5 млн сом суммасындагы 57 насыяны кечип салышты. Ал эми 62 млн сомго жакын 37 насыяны кийинкиге жылдыруу каралды. Банктардан тышкары, микрофинансылык компаниялар дагы 3.5 млн сом суммасындагы 131 насыяны кечишти.

Мамлекеттик эки банк жөнүндө гана суроолор калды, анткени «Айыл Банкта» жана «РСКда» акционер өкмөт болуп саналат жана бул акционердин чечими болушу керек. Башкача айтканда, ал жердеги жалданма менеджерлер мындай чечимдерди уюштуруучулар жана акционерлер менен макулдашпай туруп кабыл ала албайт.

– Улуттук банк криптовалюта жөнүндө мыйзамды демилгелеп, ушул күндөрдүн биринде министрлер кабинетинин кароосуна коюлат. Ал кандай мүмкүнчүлүктөрдү ачат?

– Акыркы 5-6 жыл ичинде биз бардык жарандарга криптовалюта инвестициянын өтө туруксуз жана тобокелдүү түрү экендигин эскертип келе жатабыз. Башкача айтканда, биз калкты криптовалютага аралашпоону сунуштайбыз, эгерде аралашсаңыз, тобокелчиликке өзүңүз жоопкер болосуз. Себеби эч кандай кепилдик жок. Биткоин жогорулады, ал кийинчерээк дагы түшүп кетти. Нюанстар көп.

Адамдар криптовалюта сатып алып, акча төлөп, натыйжада, алдамчылардын курмандыгына айланган учурлар көп кездеше баштады.

Өткөн жылы эле ушундай муктаждык келип чыккан эле, биздин жарандар алданып калбашы үчүн, жок дегенде сатып алуу-сатуу рыногун жөнгө салыш керек эле. Башында мыйзамдын концепциясы төмөндөгүчө болгон. Биз жарандарды алдамчылардан коргоо призмасы аркылуу, сатып алуу-сатуу процессин жөнгө салуу боюнча долбоор даярдаганбыз.

Мыйзам даярдап, коомдук талкууга алып чыктык, андан кийин бизде дагы башка маселелер келип чыкты. Мисалы, төлөмдөр. Буга чейин MasterCard жана Visa экөө тең мындай төлөмдөрдү жүргүзө башташкан, кимдир бирөө криптовалюта менен төлөөнү каалап жатса, анда бул нерсени дагы карап көрөлү дедик. Натыйжада, иш жүзүндө баштапкы мыйзамдан эч нерсе калган жок.

Ушул күндөрдүн биринде биз мыйзам долбоорун министрлер кабинетине бекитүүгө жана кароого жөнөтүүнү пландап жатабыз. Менин оюмча, сентябрь айында парламенттин кароосуна коюлат.

Мыйзам долбоору криптовалютаны толугу менен легалдаштырат, кантип сатуу керек, кантип сатып алуу керек, кантип сактоо зарыл, кантип төлөсө болот – ушулардын бардыгы эске алынып, оюндун эрежелери пайда болот. Ооба, бул азырынча бир гана долбоор, балким, парламентте же өкмөттө бир нерсе кошулушу мүмкүн.

– Акыркы окуялар жөнүндө. Депутат Ибраев тарабынан демилгеленген каржы рыногун өнүктүрүү концепциясынын айланасында ызы-чуу болду. Концепцияга ылайык, Кыргызстан дээрлик Борбор Азиядагы каржы борборуна айланат. Бул боюнча позицияңыз кандай?

– Улуттук Банк бул мыйзам долбоору боюнча терс корутунду берет, биз ага таптакыр каршыбыз. «Финтех, финтех» деген чоң сөздөр көп айтылууда. Келгиле, сунуш кылынган пункттарга өзгөчө токтололу:

• 16-берене боюнча «Улуттук банктын негизги милдеттери» дегенге өзгөртүү киргизилип, «Кыргызстанды эл аралык каржы борбору катары өнүктүрүү» деп толуктоо сунушталууда.

Жакшы угулат окшойт, бирок башка өлкөлөрдүн тажрыйбаларын көрүп жатпайбызбы. Муну өкмөт жасашы керек десем, көпчүлүк бизди иштегиси келбейт, бардыгын өкмөткө шылтайт деп күнөөлөп жатышат.

Макул, Астана каржы борборун мисалга алалы. Бул борборго жер бөлүп берүү күнүмдүк нерсе, бирок аны ким бөлүп берет? Өкмөт бөлөт. Ушул каржы борбору иштей турган мыйзамдын нормаларын ким иштеп чыгат? Улуттук Банк мыйзамдарды демилгелөөгө укугу жок. Мунун баарын өкмөт жасайт, башкача айтканда оюндун эрежелерин өкмөт аныктайт.

Биз Улуттук Банк катары буга каршы эмеспиз, биз Кыргызстандын каржы борборуна айланышын каалайбыз. Бирок, тилекке каршы, бул өкмөттүн функциясына кирет.

• Кийинки сунуш: финтех компанияларынын арыздарын катталган күндөн тартып 10 жумушчу күндөн ашпаган мөөнөттө карап чыгуу

Арызды канча күн карашыбыз керектигин мыйзам ченеминде белгилөө туура эмес – ал башка ченемдик укуктук актылар менен жөнгө салынат.

Бизде бул жөнгө салуучу режим бар, ал «жөнгө салуучу кум кутучасы» деп аталат, ал ушул инновациялык компанияларга жаңы өнүмдөрдү иштеп чыгууга жана киргизүүгө мүмкүнчүлүк берет.

Бизде жөнгө салынуучу кум коробкасында 3 арыз бар болчу, бир компания иштеп жатат. Экинчи билдирүү кайра кароого жөнөтүлүп, биргелешип такталып жатат. Үчүнчүсү четке кагылды. Эми өткөн жумада төртүнчү арыз келип түштү. Башкача айтканда, компанияларда инновацияларды кыйынчылыксыз киргизүүгө мүмкүнчүлүк бар.

Бул жерде мыйзамда 10 күндүн ичинде жооп беришибиз керектиги жазылган. Кантип? Биз муну башынан баштап кабыл албайбыз. Биринчиден, биз бул башка өлкөлөрдө жасалып жатабы же жокпу, эл аралык тажрыйбаны изилдешибиз керек. Муну бир күндө жасаса болобу? Жок, муну кадимкидей изилдөө керек. Андан кийин, эң негизгиси, компания тарабынан эч кандай мыйзам бузуулар болбошу керек. Биздин өлкөдө ишмердүүлүктүн бардык түрлөрү лицензияланат, ошондой эле кимдир бирөө жөн гана лицензия алуу үчүн эмес, каржылык иш-аракеттерди жүргүзүү үчүн жөнгө салынуучу кум коробкасы режимин колдонууну каалайт. Бул жерде дагы тобокелчиликтер бар.

• Кийинки норма. «Финансы рыногуна инновациялык кызматтарды жана технологияларды киргизүү менен алектенген компаниянын уставдык капиталынын минималдуу көлөмүнө карата Улуттук Банктын талаптары, эгерде бул компаниялар жогорку кредиттик жана инвестициялык тобокелдиктер менен операцияларды жүзөгө ашырбаса, банктар үчүн минималдуу уставдык капиталдын үч пайызынан ашпашы керек (насыялоо, лизинг, факторинг ж.б.)»

Анда эртең бизде 600 млн сомдук капиталы жок, болгону 18 млн сому бар банк кызматын, же квази-банк кызматын көрсөтө турган компаниялар көп болот. Бул эми коммерциялык банктарга туура келбейт.

• Мындан тышкары, бул мыйзам долбоору жеке компанияларга алтынды Улуттук Банктын казынасында сактоого мүмкүнчүлүк берүү сыяктуу бир катар «кызыктуу» демилгелерди камтыйт, анткени ал корголот жана Улуттук Банкка көбүрөөк ишеним бар.

Туура, Улуттук Банкка көбүрөөк ишеним бар. Биз башка нерселер менен алекпиз, тагыраак айтканда, биз үчүн алтын-валюта резервинин коопсуздугу киреше табуудан алда канча маанилүү, бул мыйзамда так жазылган. Кантип биз кайсы бир жеке компанияга Улуттук Банктын кампасына кирүүгө уруксат беребиз?

• Алар сунуш кылган дагы бир демилге: бул каржы компанияларына Улуттук Банкта корс-эсеп ачууга уруксат берүү талабы.

Бул эмнени билдирет? Бул кандайдыр бир ЖЧК келет, биз ага эсеп ачышыбыз керек. Улуттук Банк мындай операциялар менен алектенбейт, ал өкмөт менен гана иштейт. Ооба, өкмөт, мыйзамга ылайык, сом жана доллар эсептерине ээ болууга укуктуу, анткени тышкы карызды төлөө керек, кимдир бирөө аларды тейлеши керек. Ал эми Улуттук Банк, мыйзам боюнча, өкмөткө гана кызмат кылат.

Эгер биз, мисалы, бир ЖЧКга кызмат кыла баштасак, эртең башкалар: эмне үчүн аларды тейлешет, бизге болбойт деп нааразы болушат. Анан бул кардарлардын бардыгы Улуттук Банкка коммерциялык банктардан агылып келе башташат.

– Анда Улуттук Банк мегакоммерциялык банк болуп калат экен да?

– Анда биз жалпы эле банк системасына, ошондой эле Улуттук Банктын өзүнө да коркунуч туудурабыз, анткени күн сайын жүргүзүлүп жаткан 1000 төлөмдү байкап туруу мүмкүн болбой калат. Күтүлбөгөн жерден кандайдыр бир жерде мыйзам бузуу болот, ошондо биздин корреспонденттик эсептерибиз Улуттук Банк үчүн жабык болуп калат дагы биз өкмөткө кызмат кыла албай калабыз.

Башкача айтканда, эгер өкмөт: ЭВФ насыясына акча которуңуз, убакыт келди десе, биз төлөмдөрдү жүргүзө албай калабыз. Эгерде коммерциялык банкка айланып калганыбыз үчүн бардык эсептерибиз жабылып калса, кантип операцияларды жүргүзөбүз?

– Сиз көпчүлүк учурда депутаттардын жана айрым чиновниктердин сын-пикирине кабылып келесиз. Акыркы бир ай дагы ушундай болду. Бул кандайдыр бир жол менен Улуттук Банктын же каржы рыногунун жалпы ишине таасир этпейби?

– Мен негизинен, сынга ар дайым позитивдүү мамиле жасайм. Кандай гана сын-пикир болбосун, сиз туура эмес иш жасап жаткандыгыңызга ишарат кылат, бирок ал объективдүү сын болсо гана. Эгерде бир тараптуу сын болгондо, албетте, кандайдыр бир түшүнбөстүктү жаратат.

Бул ар дайым кыйыр түрдө банк системасына таасир этет. Башкача айтканда, мындай популисттик иш-чаралар улана берсе, мыйзамдарга ушундай өзгөртүүлөр киргизилсе, анда банк системасынын каржылык туруктуулугуна доо кетиши мүмкүн.

Быйыл биз эгемендүүлүктүн 30 жылдыгын белгилейбиз, ушул мезгилде канча концепциялар, пландар, стратегиялар болду.

Чыныгы иштер жасалышы керек, жасай алабыз жана жасаш керек, анан жөн гана каалоолор бар.

Бул жерде жөнөкөй мисал келтирилген. 2016-жылы парламентте «Улуттук банк, банктар жана банк иштери жөнүндө» мыйзам жактырылганда, биз банктарга 1.5 млрд сом уставдык капиталга талап коюуну суранганбыз. Парламент бизге жок деген жообун берген. Чакан банктар бул жергиликтүү инвестициялар. Келгиле, 600 млн берели, андан кийин эки-үч жыл аралыгында алардын ар бири 100 млн кошуу талабы менен дешкен. Ошол эле учурда, алар экономикада узак мөөнөттүү ресурстар жетишпейт дешет. Уставдык капиталы болгону 600 млн болсо, ал каякка жетет? Эгерде уставдык капиталы 3 млрд болсо, банк өзүнүн 3 млрд сомуна ээ болот жана аны узак мөөнөткө насыяга бере алат.

Эмне үчүн бизде узак мөөнөттүү насыя жок? Себеби бизде эң узак депозиттик мөөнөт 3 жыл. Банк узак мезгилге акча бериши үчүн, ал өз депозиттерин узартышы керек, же өзүнүн капиталы болуш керек. Базардын өзүнүн жеңилгис мыйзамдары болот.